آسیبهای اجتماعی و شکل گیری اورژانس اجتماعی

اشاره : هر جامعه ای متناسب با شرایط حاکم برآن و باتوجه به فرهنگ ، رشد و انحطاط خود با انواعی از انحرافات و مشکلات روبروست که تاثیر مخربی بر فرآیند ترقی آن جامعه دارد. شناخت چنین عواملی می تواند مسیر حرکت جامعه را به سوی ترقی و تعامل هموار سازد ، بطوریکه علاوه بر عمل آ نها و جلوگیری از تداوم آن عمل با ارائه راه حل هایی به سلامت جامعه کمک نماید.
مسئله ی مربوط به آسیبهای اجتماعی از دیر باز در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است . همزمان با گسترش انقلاب صنعتی و گسترش دامنه نیازمندیها  و محرومیت های ناشی از عدم امکان بر آورده نشدن خواستها و نیازهای زندگی موجب گسترش شدید و دامنه دار فساد ، عصیان ، تبهکاری ، سرگردانی ، دزدی و انحراف جسنی و دیگر آسیبها شده است .
جامعه از طریق توجه به تقویت بنیاد خانواده و ساختارهای دولتی و غیر دولتی درصدد حل مشکلات و آسیبهای فوق بر آمده است . راه اندازی مراکز خاص مشکلات و آسیبهای اجتماعی و خانوادگی در سازمانها و ارگانهای دولتی و تشکیل سازمانهای متعدد غیر دولتی که توجه خود را بر زنان و کودکان و سایر گروههای آسیب پذیر و آسیب دیده متمرکز ساخته اند حکایت از توجه عمومی به این موضوع داشته است .
آسیب اجتماعی چیست؟
آسیب اجتماعی را می توان اینگونه تعریف نمود : که هرگاه در یک نظام اجتماعی ، رفتاری بطور مشخص با هنجارهای اجتماعی تعارض پیدا کند نظیر اعتیاد  ، خودکشی ، طلاق ، کودک آزاری ، همسر آزاری ،فرارو….که موجب کاهش یا از دست دادن کار آیی و عملکرد مثبت فرد ، خانوده یا گروههای اجتماعی شود و از آنجائیکه جامعه ما گریبا نگیر معضلات فراوانی است فراموش کردن آسیبهای اجتماعی ، امنیت جامعه را به مخاطره می اندازد .
از جمله این آسیبها که جامعه امروز با آنها دست و پنجه نرم می کند می تواند به خشونتهای خانگی ، طلاق ، فرار از منزل ، زنان آسیب دیده اجتماعی و… اشاره کرد ؛ با در نظر گرفتن مطالب مذکور و با علم بر اینکه چنانچه اکثریت این افراد در شرایط بحرانی تحت حمایتهای فوری و تخصصی لازم با استفاده از نیروهای متخصص و با استفاده از روشهای مناسب قرار گیرند و باتوجه به اینکه این افراد در شرایط بحرانی به دلیل فشارهای ناشی از آن آمادگی بیشتری برای دریافت کمک دارند می توان از گرایش یا گرایش مجدد آنها به آسیبهای اجتماعی جلوگیری کرد.
همچنین به منظور برخورد صحیح با افراد در معرض آسیب یا آسیب دیده اجتماعی و فراهم کردن زمینه ادامه زندگی سالم در جامعه و بازگشت به خانواده و ارائه خدمات مداخله ای تخصصی طی سالهای اخیر راه اندازی مراکز مداخله در بحران ، افق های امید وارکننده ای را پیش روی ما قرار داده است . امید است که با استفاده از شرایط و امکانات موجود ، بهره برداری مناسب از این مرکز صورت گیرد.
اهمیت و ضرورت شکل گیری مراکز مداخله در بحران :
از آنجا که یکی از واقعیتهای تلخ غیر قابل انکار در جامعه امروز ، افزایش بی رویه معضلات و آسیهای اجتماعی است که مانند بسیاری از معضلات دیگر بسیار دیر برای آن تصمیم گیری و برنامه ریزی شده است . این آسیبهای سالیان درازی است که گریبانگیر جامعه شده اند، به همین دلیل مسئولین به این نتیجه رسیده اند که باید این معضلات را کنترل کنند. آمارهای ارائه شده توسط سازمانها و نهادهای اجتماعی در سالهای اخیر مبین این حقیقت بوده که تنوع و فراوانی آسیبهای اجتماعی رو به فزولی میباشد و علاوه بر این میانگین سن افرادی که دچار آسیبهای اجتماعی شده اند به اواخر دهه دوم زندگی آنان کاهش یافته است . دورانی که هر فرد با بحران هویت ، بحران بلوغ مواجه است و عدم توجه به شرایط افراددراین دوران حساس  توسط والدین ، مربیان و… و عدم پاسخگویی مناسب به نیازهای اساسی آنها افراد را پیش از هر زمان دیگری آماده گرایش به رفتارهای انحرافی می کند . در این شرایط افراد نیازمند ارتقاء آگاهی و شناخت نسبت به مسائل و مشکلات اجتماعی و تلاش درجهت رفع آنها میباشند که این امر خدمات تخصصی و فوری را می طلبد . باتوجه به این هدف در 25 خرداد 1387 ، اورژانس اجتماعی بصورت رسمی راه اندازی شد تا از طریق ارائه خدمات تخصصی و به موقع به افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی زمینه توانمند سازی آنها را فراهم نماید.
اهداف شکل گیری اورژانس اجتماعی:
از جمله اهدافی که اورژانس جتماعی در جهت کاهش بحرانهای فردی ، خانوادگی ، اجتماعی دنبال می کند را می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
* ارائه خدمات تخصصی و به موقع به افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی در جهت مقابله با مسائل فردی و اجتماعی .        
* مداخله موثر به منظور کاهش جرائم و تشدید بحران و آسیبهای اجتماعی و کاهش صدمات بر اقشار در معرض آسیب .
* شناسایی مناطق و کانونهای آسیب زاد و اقدامات تخصصی در بحران زادیی
* ارتقاء آگاهی ها و شناخت و اجتماع نسبت به نیازهای مراجعان به منظور تسهیل فرآِیند حل مسئله در شرایط بحرانی .
* جایگزینی مداخلات روانی – اجتماعی قبل از مداخلات قضایی ، انتظامی ، قضازدایی و پیشگیری از جرم
* انجام مداخلات روانی – اجتماعی در کنار مداخلات قضایی
خدمات اورژانس اجتماعی:
تعداد و تنوع آسیبهای اجتماعی در جامعه امروز ایران نیاز به ارائه خدمات تخصصی به موقع دردسترس و به روز را برای افراد در معرض آسیب اجتماعی یا آسیب دیده اجتماعی ایجاب می کند از سوی دیگر شیوه های مختلف برای خدمات رسانی و پاسخگویی به افراد یاد شده تدوین نشده که با گذشت زمان این روش تنوع چشمگیری داشته است .
لذا طرح اورژانس اجتماعی تلفیقی از مداخله در بحرانهای فردی، خانوادگی و اجتماعی است که مردم می توانند با تماس با شماره تلفن 123 از خدمات شبانه روزی آن بهره مند شوند.
این طرح در سه مرحله خدمات سیار ، مداخله در بحران و مشاروه حضوری اجرا می شود. در بخش خدمات سیار تیم اورژانس اجتماعی شامل مددکار و روانشناس است که همراه با تجهیزات لازم با خودروی اورژانس به محل مورد نیاز اعزام می شوند و خدمات اورژانس  را از قبیل راهنمایی ، روانشناسی و دیگر مسائل را پیگیری می کنند. در بخش مداخله در بحران اورژانس اجتماعی نیز مسایلی همچون خشونتهای خانگی ، کودک آزاری ، همسر آزاری ، اقدام به خودکشی و طلاق را پیگیری و تیم اعزام شده بطور مستقیم در جلوگیری از وقوع موارد ذکرشده اقدام می کند. در واقع هدف از طرح اورژانس اجتماعی تعامل و هماهنگی با نهادهای موازی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی همچون نیروی انتظامی است . اصل این طرح برمداخله مددکاری اجتماعی و روانشناس اجتماعی است و اجباری در گرفتن افراد آسیب پذیر نیست .در این راستا باید از نگاه تقابلی به یک نگاه تعاملی رسید. یک فرد آسیب دیده اجتماعی بهتر است که وارد سیستم پلیس نشود تا باندهای مخوف گردد و بهتر است که سازمان بهزیستی وارد مسائل اجتماعی شود تا برای کسی که مرتکب جرمی نشده پرونده ای تشکیل نگردد. این حداقل هدف اورژانس اجتماعی است . بنابراین وجود اورژانس اجتماعی درجامعه ما یک ضرورت است . حذف آسیبهای اجتماعی ممکن نیست اما این امکان وجود دارد که با برنامه ریزی و کنترل آنها را کاهش دهیم . فعالیت اورژانس اجتماعی محدود به زمان و مکان نیست وسعی دارد رویکرد فعال را جایگزین رویکرد غیر فعال کند تا از این طریق جامعه محوری در برنامه ها عملیاتی شود. از این رو اهداف اورژانس اجتماعی ، کنترل و کاهش بحران های فردی ، خانوادگی و اجتماعی ، دردسترس قرار دادن خدمات تخصصی و اورژانسی سازمان بهزیستی به آحاد جامعه ، ارتقاء توانمندیهای افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی جهت مقابله با مسائل اجتماعی در شرایط بحرانی از طریق ارائه خدمات تخصصی و به موقع ، ایجاد زمینه مشارکت مردم و سازمانهای غیر دولتی ، جایگزین مداخلات روانی ، اجتماعی قبل از مداخلات قضایی ، انتظامی ،انجام مداخلات روانی ، اجتماعی در کنار مداخلات قضایی و قضازدایی و پیشگیری از  جرم میباشد.
باتوجه به مطالب ذکر شده در خانواده ها باید این فرهنگ ایجاد شود که پیش از برخورد قضایی و کیفری با مشکلاتشان از اورژانس اجتماعی کمک بگیرند . چرا که از این طریق جلوی حادتر شدن مشکلات قطعاً گرفته خواهد شد و مطمئناً استفاده از اورژانس اجتماعی بهتر از راه حل کیفری و قضایی است . مهمترین مشکلی که در خانواده های ایرانی وجود داشته این است که از قضاوت دیگران راجع به مشکلاتشان واهمه دارند و به جای اینکه به فکر راه حلی برای آن باشند ترجیح میدهند مشکلاتشان را پنهان کنند.
اورژانس اجتماعی راهی است تا خانواده ها بدون هیچگونه واهمه بتوانند مشکلاتشان را بیان کرده و آن راحل کنند. کشور ما در شرایطی است که روز به روز به جمعیت آن افزوده می شود و به موازات افزایش جمعیت آسیبهای اجتماعی نیز رشد خواهد کرد. بدون شک تصویب قانون جامع برای مقابله با هرگونه آسیب و تهدید اجتماعی یک ضرورت به حساب می آید ، چرا که حذف و از بین بردن تمامی آسیبهای اجتماعی توقعی دور از انتظار است . اما با برنامه ریزی جامع و کنترل مستمر می توان بسیاری از این آسیبها را کنترل و نسبت به کاهش اثرات آنها اقدام کرد. اورژانس اجتماعی طرحی درراستای رسیدن به این هدف است . لذا تاخیر درراه اندازی و یا نبود اورژانس اجتماعی آسیبها را افزایش میدهد و تبعات مربرطه به آن در جامعه نمود پیدا خواهد کرد.
اجتماعات انسانی به ویژه در کلان شهرهای چند میلیونی به علت پیچیده تر شدن روابط اجتماعی دچار مشکلات اجتماعی فراوانی می باشند با آنکه هر جامعه ای مسائل ، مشکلات و نیازهای خاص خود را دارد ممکن است با برخی از آنها با سایر جوامع  مشابه نیز باشد درجهت جلوگیری و رفع مشکلات و آسیبهای اجتماعی تدوین و اجرای برنامه ها و ارائه خدمات متناسب ، باید حداقل سه ویژگی به موقع بودن ، تخصصی بودن و دردسترس بودن را دارا باشد که دراین راستا دفتر امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی کشور برنامه اورژانس اجتماعی را تدوین کرده تا ازاین طریق افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی را به موقع شناسایی نموده و مداخلات را به آنها ارائه دهد .