آمبلیوپی ( تنبلی چشم ) چیست ؟

چشم یکی از بزرگترین نعمتهایی است که خداوند مهربان به انسان بخشیده است . تحقیقات نشان می دهد تنبلی چشم یکی از علل نابینایی و کم بینایی خفیف تا شدید می باشد به طوری که تنبلی چشم شایعترین علت نابینایی یک چشمی در افراد زیر 20 سال و دومین علت کاهش بینایی در کودکان است . مطالب فوق نشان دهنده اهمیت پیشگیری از تنبلی چشم است . تنبلی چشم کاهش دید یکطرفه و گاهی دو طرفه است که حتی با اصلاح عیب انکساری و رفع مشکلات ساختمانی چشم بر طرف نشده و ادامه می یابد.
آمار نشان می دهد که شیوع آمبلیوپی در جهان 2 تا 5 درصد است که در ایران شیوع این بیماری 4/1 درصد بر آورد گردیده است .
تنبلی چشم با تشخیص به موقع قابل درمان است ، درحالی که اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود ، فرد را از یک یا هر دو چشم بسیار کم بینا و نابینا خواهد کرد.
چشمان بعضی از کودکان ، با آن که سالم و طبیعی به نظر می رسند اما از سلامتی و دید کافی برخوردار نیستند . رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز ، از دوران جنینی تا حدود 10 سالگی ادامه دارد ، اما حداکثر سرعت رشد آن تا 3 سالگی است .
نتیجه تکامل دستگاه بینایی ، در این دوران ، دید واضح و کامل است . دراین مدت ، بخصوص در 3 سال اول   زندگی ، هر عاملی که باعث اشکال دید ، دریک یا هر دو چشم کودک شود ، رشد و تکامل دستگاه بینایی را متوقف می سازد و در نتیجه باعث کاهش میزان بینایی کودک می شود . معنی این سخن آن است که امکان دارد چشمی که از نظر ظاهر کاملاً طبیعی است از بینایی کامل و طبیعی برخوردار نباشد.
درصورتی که اشکال دید کودک ، قبل از 5 سالگی تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد. حتی اگر چشم دراین مدت تنبل شده باشد با درمان به موقع ، بینایی کامل به دست می آید. بهترین .
سن برای درمان تنبلی چشم زیر 5 سالگی است .
هرجه درمان چشم تنبل بیشتر به عقب بیفتد ، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می شود . به طوری که پس از 7 تا 10 سالگی ، درمان تاثیر قابل توجهی در بینایی نخواهد داشت .
شایعترین عوامل ایجاد کننده ” تنبلی چشم ” :
1-در نزدیک بینی ، دوربینی و آستیگماتیسم ، اگر دید هر دو چشم بسیار کم باشد ، هر دو چشم و اگر تفاوت دید آنها زیاد باشد ، چشم ضعیف تر نمی تواند تصویر واضحی از اشیاء دریافت کند و دچار تنبلی می شود.
2- اشکلات مادر زادی در ساختمان چشم ، مانند آب مروارید ( کاتاراکت ) و پایین افتادگی پلک باعث می شود که چشم نتواند تصویر واضحی از اشیاء دریافت کند و به تدریج دچار تنبلی شود.
در مورد کاتاراکت بهترین درمان ، ” عمل جراحی ” است  که اگر پس از تولد تا 3 ماهگی ، هرچه سریعتر صورت بگیرد، نتیجه بهتری خواهد داشت . اما پس از 3 ماهگی ، نتیجه جراحی چندان رضایت بخش نخواهد بود.
3- لوچی یا ” انحراف چشم ” نیز می تواند باعث دوبینی شده و در نتیجه تصویر واضحی روی شبکیه چشم تشکیل نشود. بدین ترتیب مغز به تدریج برای حذف دوبینی ، تصویر چشم منحرف را حذف کرده و تنبلی چشم ایجاد خواهد شد.
پیشگیری و درمان :
تنها راه پیشگیری از ” تنبلی چشم ” تشخیص به موقع عوامل ایجاد کننده آن است و از آنجا که بسیاری از این عوامل برای خانواده ها ناشناخته است ، چشم همه کودکان باید حداقل 3 بار قبل از دبستان در زمانهای مختلف معاینه شود:

1) 3 تا 4 ماهگی
2) 2 تا 3 سالگی
3) 5 تا 6 سالگی

همچنین  اگر کودکی انحراف چشم دارد ، والدین باید یه محض تشخیص ، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند.
درمان تنبلی چشم ، معمولاً بستن چشم سالم است ، تا چشم تنبل به کار بیفتد و تنبلی آن برطرف شود. مدت بستن چشم را ، متخصص تعیین می کند و در فواصل مشخص نیز باید به وسیله متخصص معاینه شود . اما گاهی اوقات برای درمان ، عینک و در بعضی موارد ، جراحی توصیه می شود . اگر تنبلی چشم براثر بیماریهای مادر زادی مانند آب مروارید ، پایین افتادگی پلک یا عیوب ساختمانی ایجاد شده باشد ، باید قبل از 3 ماهگی درمان شود و اگر به علت های دیگر به وجود آمده باشد ، درمان قطعی و موثر تا قبل از 5 سالگی امکان پذیر است و پس از آن ، درمان معمولاً نتیجه خوبی ندارد. گاهی اوقات مدت درمان چند سال است . دراین صورت ، والدین کودک باید استقامت ، پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند و از رفت و آمد مرتب نزد متخصص و سایر مشکلات جنبی آن خسته نشوند.
بنابراین پیگیری درمان و رعایت تمامی توصیه های متخصص تا سن 10 سالگی ضروری است .
والدین عزیز :
با رعایت نکات زیر ، به سلامت بینایی فرزندتان کمک کنید:
1) قبل از دبستان 3 بار در سنین 3 تا 4 ماهگی ، 2 ت 3 سالگی و 5 تا 6 سالگی جهت معاینه چشم کودک خود اقدام کنید.
2) درصورت مشاهده انحراف ( لوچی ) درچشم کودک ، او را نزد متخصص ببرید.
3) اگر متخصص توصیه کرد چشم کودکتان را ببندید ، طبق دستور او عمل کنید ( چشم کودک را کمتر یا بیشتر از زمان تعیین شده ، نبندید ).
4) در صورت تجویز عینک توسط متخصص ، کودک را به استفاده دایمی از آن تشویق و طبق دستور عمل نمایید.
5) درصورت تشخیص تنبلی چشم ، حتماً تا پایان 10 سالگی پیگیر وضعیت بینایی و تغییرات عیوب انکساری چشم کودک باشید.
مطمئن باشید معاینه دید کودکان در مهدهای کودک ، آمادگی ها و پایگاههای سنجش بینایی توسط افراد آموزش دیده انجام خواهد شد.
در نظر داشته باشید که تنبلی چشم هیچ علامتی ندارد و شکایتی از طرف کودک ایجاد نمی کند.
ضمناً درصورت مشاهده هر یک از علائم زیر کودک خود را نزد بینایی سنج یا چشم پزشک ببرید:
1) هر نوع اختلال بینایی
2) ظاهر غیر طبیعی چشم مانند مردمک سفید
3) قرمزی چشمها
4) حوادث چشمی